Η αποδέσμευση του ατόμου...Κορνήλιος Καστοριάδης 


Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (1922-1997) ήταν Έλληνας φιλόσοφος, οικονομολόγος και ψυχαναλυτής. Συγγραφέας του έργου Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας, διευθυντής στην Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού από το 1979 και φιλόσοφος της αυτονομίας. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ου αιώνα.

Ο φιλοσοφικός λόγος του Κορνήλιου Καστοριάδη αποτελεί το απαύγασμα της πολιτικής σκέψης, με θεμελιώδεις έννοιες την αυτονομία και την αυτοθέσμιση του ανθρώπου. Επίσης, ίσως να αποτελεί μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις στην οποία ο αφηρημένος λόγος, του φιλοσοφικού στοχασμού, πραγματώνεται άμεσα στην λειτουργική δομή του ατόμου και της κοινωνίας.  Ο Καστοριάδης, μέσα από τον δηκτικό και σύνθετο λόγο του, στην Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας, προτάσσει κυρίως τον ενεργό και πολύσημο ρόλο του πολίτη. Παράλληλα αποτινάσσει την επανοικειοποίηση εννοιών όπως: επανάσταση και μαρξισμός, θέτοντας αυτές υπό την διαλεκτική της ιστορικότητάς τους. 
Σε ερώτηση που του είχε τεθεί σχετικά με την κρίση που βιώνει η μετανεωτερική κοινωνία σχολίασε: Στα ιπποκρατικά συγγράμματα η κρίσις, η κρίση μια ασθένειας είναι παροξυσμική στιγμή, που τελικά θα καταλήξει είτε στον θάνατο του αρρώστου είτε στην έναρξη της διαδικασίας ίασης, χάρη σε μια ευεργετική αντίδραση που θα προκληθεί από την ίδια την κρίση. Εμείς αντίθετα ζούμε σε μια φάση αποσύνθεσης. Η ανάδειξη του χρήματος (είναι μία από τις πολλές ερμηνευτικές προσεγγίσεις του Καστοριάδη), ως την μοναδική αξία, έθεσε σε αδιέξοδο την λειτουργία και την αναπαραγωγή της κοινωνίας. Ίσως η αναστολή της διαδικασίας στην οποία τέθηκε η κοινωνία να ήταν ο φόβος των ποινικών κυρώσεων όμως, κατά ποία λογική αυτοί που επιβάλλουν τις κυρώσεις θα είναι οι ίδιοι αδιάφθοροι. Αυτό που τελικά έχει ανακύψει είναι ένα κοινωνικό καθεστώς συνυφασμένο με ανθρωπολογικό τύπο, που είναι αναγκαίος για να λειτουργήσει αυτό το καθεστώς.

σ.σ.: Η μοναδική επιδίωξη της παρούσας ανάρτησης είναι η απόδοση ελαχίστων φιλοσοφικών και πολιτικών εννοιών του Καστοριάδη ώστε, να λειτουργήσουν αφετηριακά για την μελέτη του φιλοσόφου.

Έργα του Κορνήλιου Καστοριάδη : 

ΕΛΛΗΝΙΚΑ (Βιβλία) : 

1.       Ουγγρική Επανάσταση 1956, εκδ. Ύψιλον/βιβλία , Αθήνα 1980 . 

2.       Η πείρα του εργατικού κινήματος (1). Πώς ν’ αγωνιστούμε , εκδ. Ύψιλον/βιβλία , Αθήνα 1984. 

3.       Η πείρα του εργατικού κινήματος (2). Προλεταριάτο καί οργάνωση , εκδ. Ύψιλον/βιβλία , Αθήνα 1984. 

4.       Το επαναστατικό πρόβλημα σήμερα , εκδ. Ύψιλον/βιβλία , Αθήνα 1984. 

5.       Η Γραφειοκρατική κοινωνία, (1) Οι παραγωγικές σχέσεις στη Ρωσία, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1985. 

6.       Η Γραφειοκρατική κοινωνία, (2) Η επανάσταση κατά της γραφειοκρατίας, εκδ. Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1985. 

7.       Με τον Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ καί το κοινό της Louvain-la-Neuve, Από την οικολογία στην αυτονομία, εκδ.Ράππα, Αθήνα 1985. 

8.       Το περιεχόμενο του σοσιαλισμού, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1986. 

9.       Η Αρχαία ελληνική δημοκρατία καί η σημασία της για μας σήμερα, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1986. 

10.    Η γαλλική κοινωνία, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1986. 

11.    Καιρός, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1987. 

12.    Σύγχρονος καπιταλισμός καί επανάσταση, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1987. 

13.    Πρώτες δοκιμές, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1988. 

14.    Η Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, εκδ.Ράππα, Αθήνα 1988. 

15.    Οι Ομιλίες στην Ελλάδα, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1990. 

16.    Τα σταυροδρόμια του λαβύρινθου, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1991. 

17.    Ο θρυμματισμένος κόσμος, εκδ.’Υψιλον/βιβλία, Αθήνα 1992. 

18.    Ανθρωπολογία, πολιτική,φιλοσοφία, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1993. 

19.    Χώροι του ανθρώπου, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1995. 

20.    Η «ορθολογικότητα» του καπιταλισμού, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1998. 

21.    Η άνοδος της ασημαντότητας, εκδ.Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 2000. 

Πρόταση βιβλίων...

"Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945: Στον καθρέφτη της Μνήμης"

Νέλλη Ανδρικοπούλου

Χωρίς το υψηλό επίπεδο υλικής και τεχνικής υποδομής που προσέφερε η Γαλλία εκείνη την εποχή, είναι αμφίβολο εάν οι υπότροφοι θα κατάφερναν να διαπρέψουν, ενώ δεν πρέπει να παραβλεφθεί το γεγονός ότι πολλοί εξ αυτών εργάζονταν υπό τη συνεχή απειλή της δαμοκλείου σπάθης της απέλασης. Η διαφυγή από την Ελλάδα αποτελούσε μονόδρομο για την προσωπική σωτηρία, αλλά και για την επιστημονική παραγωγή και την επαγγελματική καταξίωση. Αργότερα, κατά τη διάρκεια της χούντας, πολλοί Έλληνες σπουδαστές και διανοούμενοι που κατέφυγαν στο Παρίσι βρέθηκαν κάτω από τον αστερισμό των υποτρόφων του '45, ενώ ακόμα και εξήντα χρόνια αργότερα η "γυναίκα με τα μεγάλα μάτια" εξακολουθεί να μας σαγηνεύει με το βαθύ της βλέμμα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου  

Το ταξίδι αυτό αποτέλεσε έναν σημαντικό πνευματικό σταθμό, χωρίς όμως να έχει την αναγνώριση που του αρμόζει. Σημαντικοί καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, ιστορικοί, μουσικοί, παιδαγωγοί, αρχιτέκτονες κ.α. υπήρξαν υπότροφοι της Γαλλικού Ινστιτούτου και συμμετείχαν στην πολυπόθητη αναχώρηση με το Ματαρόα (η γυναίκα με τα μεγάλα μάτια). Η ανάγνωση του βιβλίου εντάσσει τον αναγνώστη, μέσα από ένα δεύτερο επίπεδο προσέγγισης, στην πολιτική κατάσταση της Ελλάδος και της Ευρώπης, αμέσως μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.   

"Θαυμαστός καινούργιος κόσμος"
Χάξλεϋ Άλντους

Όταν η τέχνη είναι μπροστά από τις κοινωνικές εξελίξεις...δεν μπορούμε παρά 
να αποδεχτούμε την δύναμή της... 

"Μαντάμ Μποβαρύ"
Γουσταύος Φλωμπέρ

Ένα μυθιστόρημα που, για την εποχή του, ανέτρεπε τις κοινωνικές δομές, αναζητώντας 
την εναγώνια ελευθερία του ατόμου...με όλες τις συνέπειες. Πρόκειται για έργο με πολλές αναγνώσεις, κοινωνικές και φιλοσοφικές. Η περίοδος που γράφτηκε η "Μαντάμ Μποβαρύ" υπήρξε η απαρχή της νεωτερικής εποχής...Η αστική τάξη προσπαθούσε με κάθε τρόπο να επιβάλλει το προσωπείο της, αποκρύπτοντας με κάθε τρόπο την αυθεντικότητα του ατόμου. Ο Φλωμπέρ, με την ηρωίδα τού έργου, επιβάλλει την δύναμη της φύσις και ανατρέπει την νεωτερική δομή της αστικής τάξης...  

"Σέργιος και Βάκχος"
Μ. Καραγάτσης

Ένα ιστορικό μυθιστόρημα που εντάσσεται στο κλίμα της γενιάς του ΄30. Ο Μ.Καραγάτσης με αυτό το έργο, το οποίο αν και δεν είναι από τα γνωστότερα του συγγραφέα, και εξ αφορμής δύο Αγίων, συνθέτει και παρουσιάζει με το εξαιρετικό του ύφος την βυζαντινή ιστορία. Το δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης του μυθιστορήματος αναδεικνύει την φιλοσοφική προσέγγιση της θρησκείας...Αυτό, ίσως να αποτελεί και το σημείο τριβής του ίδιου τού έργου με το κοινό...

Η έννοια της ελευθερίας...του ανθρώπου

Η ιστορική προσέγγιση και μελέτη της σχέσης μεταξύ του ανθρώπου και της έννοιας της ελευθερίας ίσως, να αποτελεί τον μοναδικό τρόπο διαφυγής από τα πλείστα αδιέξοδα που παρουσιάζονται στην σύγχρονη κοινωνία. Αναρτώντας το πρώτο σύντομο δημοσίευμα μου θα αναφερθώ στον φιλόσοφο Ιμμάνουελ Καντ (1724-1804). Σύμφωνα με τον Καντ ο διαφωτισμός αποτελεί μια κατάσταση του ανθρώπου κατά την οποία ο άνθρωπος αποδεσμεύεται από την αυθυπαίτια ανωριμότητά του. Μάλιστα ο Kant ορίζει ως ανωριμότητα την αδυναμία από μέρος του ίδιου του ανθρώπου να χρησιμοποιήσει την διάνοιά του, χωρίς την καθοδήγηση άλλου. Με την λέξη αυθυπαίτια ο Kant υπερτονίζει την αιτία της ανωριμότητας, η οποία οφείλεται σε έλλειμμα αποφασιστικότητας και θάρρους. Ο ίδιος ο φιλόσοφος έλεγε: έχε το θάρρος να χρησιμοποιήσεις την δική σου διάνοια (Have courage to use your own mind).